ΒΙΚΟΣ
JOSE Vicia sativa.
Φυτό με καλή ρίζα. Στέλεχος λεπτό, χνουδωτό, τετραγωνικής διατομής, κοίλο εσωτερικά που πλαγιάζει ως ένα βαθμό ή αναρριχάται. Φύλλα σύνθετα με 5-7 ζεύγη φυλλάρια. Άνθη ιώδη (μωβ, λιλά ). Λοβοί επιμήκεις πεπλατυσμένοι, με σπέρματα χοντρά, υποσφαιρικού σχήματος. Αντέχει στο κρύο. Καλλιεργείται σε όλα τα εδάφη. Το πιο ανθεκτικό ψυχανθές σε όξινα εδάφη. Καλλιεργείται για βοσκή και σανό. Σπέρνεται Οκτώβριο - Νοέμβριο και Φεβρουάριο - Μάρτιο. Συνιστάται 15 Kgr σπόρου/στρέμμα σε αμιγή καλλιέργεια και 5-10 Kgr/στρέμμα σε συγκαλλιέργεια. Σακ. 25 kg
Χλωρή λίπανση
Η χλωρή λίπανση είναι πολύ χρήσιμη. Μπορείτε να την χρησιμοποιήσετε όταν το έδαφος δεν είναι παραγωγικό. Τα πλεονεκτήματα της περιλαμβάνουν:
- Τα ψυχανθή (π.χ. τριφύλλι, μηδική, κουκιά) με τη βοήθεια των βακτηρίων συλλέγουν άζωτο από τον αέρα και το μεταφέρουν στο έδαφος
- Διατηρούν τη γονιμότητα του εδάφους, γιατί τα θρεπτικά συστατικά δεν ξεπλένονται από τις βροχοπτώσεις
- Κάποια έχουν βαθύ ριζικό σύστημα και μεταφέρουν τις θρεπτικές ουσίες από το υπέδαφος στην επιφάνεια
- Προστατεύουν τη δομή του εδάφους από την διάβρωση των βροχών
- Αποπνίγουν τα ζιζάνια και να δημιουργούν ένα προσωρινό καταφύγιο για ωφέλιμα αρπακτικά
- Όταν το φυτό ενσωματώνετε στο χώμα θρέφει το έδαφος
- Η ρίζα των φυτών βελτιώνει τη δομή του εδάφους
- πολλά, όπως η φακελωτή (phacelia), το λούπινο και το κόκκινο τριφύλλι, έχουν ελκυστική εμφάνιση και μπορείτε να αφήσετε λίγα φυτά να ανθίσουν και να κρατήστε σπόρους.
Πριν ανθίσουν τα φυτά της χλωρής λίπανσης, κόψτε το φύλλωμα πάνω από την επιφάνεια του εδάφους. Το χειμώνα μπορείτε να αφήσετε τα κομμένα φύλλα σαν εδαφοκάλυψη να σαπίσουν. Σε άλλες εποχές χώστε τα κομμένα φύλλα μέσα στο χώμα 15-20 εκατοστά.
Αφήστε τους οργανισμούς του εδάφους να απορροφήσουν την χλωρή λίπανση των φύλλων και φυτέψτε τα φυτά σας μερικές εβδομάδες αργότερα.
Στην αγορά υπάρχουν πολλές ποικιλίες σπόρων χλωρής λίπανσης.
Η φακελωτή (Phacelia) έχει τα πλεονεκτήματα πέρα από διάφορες άλλες καλλιέργειες, δεδομένου ότι δεν συσχετίζεται με οποιεσδήποτε από τις κοινές φυτικές καλλιέργειες και μπορεί να ταιριάξει οπουδήποτε. Έχει επίσης ελκυστικά φύλλα και λουλούδια και είναι εύκολο να συλλεχθεί και να σωθεί ο σπόρος. Καλό είναι να αποφύγετε τις μονοκαλλιέργειες και να καλλιεργείστε ένα συνδυασμό χλωρών λιπάνσεων. Οι συνδυασμοί αυξάνουν μια καλύτερη μάζα φυλλώματος.
Μερικοί καλλιεργητές έχουν διαφορετική στάση απέναντι στη χλωρή λίπανση. Κάποιοι έχουν χρησιμοποιήσει το πλεόνασμα από φυλλώδες καλλιέργειες, όπως το σέλινο και το ραβέντι, ως επιφανειακή κάλυψη για χλωρή λίπανση. Άλλοι υποστηρίζουν ότι μόνο τα ζιζάνια είναι η φυσική χλωρή λίπανση.
Φυτά για χλωρή λίπανση
Όνομα/Σπορά/Στο έδαφος/Συνθήκες εδάφους/γρ.ανά τ.μ.
Ήμερο τριφύλλι/Απρίλιο-Ιούλιο/1 χρόνο/Όχι σε όξινα υγρά εδάφη/2
Κουκιά/Σεπτ.-Νοεμ./Το χειμώνα/Σε βαριά εδάφη/20
Φαγόπυρο Απρίλιο-Αυγ. 1-3 μήνες Σε φτωχά εδάφη/6
Τριφύλλι/Μάρτιο-Αυγ./2-3 μήνες/Σε αμμώδη εδάφη/3
Τριγωνέλλα/Μάρτιο-Αυγ./2-3 μήνες/Σε στραγγισμένα εδάφη/5
Λούπινο/Μάρτιο-Ιούνιο/2-4 μήνες/Σε αμμώδη εδάφη/10
Σινάπι/Μάρτιο-Σεπτ./1-2 μήνες/Σε γόνιμα εδάφη/5
Φακελωτή/Μάρτιο-Σεπτ./1-3 μήνες/Στα περισσότερα/2
Σίκαλη/Αύγ.-Νοέμ./Το χειμώνα/Στα περισσότερα/16
Βίκος/Μάρτιο-Σεπτ./2-3 μήνες/Όχι σε όξινα και στεγνά εδάφη/16
Μηδική/Μάρτιο-Αύγ./3 μήνες/Ελαφριά στεγνά εδάφη/3
Links:
http://www.ecodyfi.org.uk/growing/downloads/week4.pdf
http://www.laosver.gr/news/articles
Η λίπανση των εδαφών και των καλλιεργειών στην αρχαία Ελλάδα
Γράφουν οι:
Δ. Στυλιανίδης1, Θ. Σωτηρόπουλος2
1Επ. Δ)ντής Ινστιτούτου Φυλλοβόλων Δένδρων, 2Ινστιτούτο Φυλλοβόλων Δένδρων (ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε.)
Εισαγωγή
Μία από τις σπουδαιότερες γεωργικές εργασίες, αναμφισβήτητα είναι η λίπανση των καλλιεργουμένων φυτών. Ο μεγάλος Ρώσος φυσιολόγος Τιμιριάζεφ έλεγε: 'Η τέχνη της γεωργίας επικεντρώνεται σε ένα σημείο. Στη θρέψη και τη λίπανση των φυτών'. Άνθρωποι και ζώα εξαρτώνται από τα φυτά για την τροφή τους και τα φυτά εξαρτώνται από τα θρεπτικά στοιχεία, τα στοιχεία της ζωής, για την ανάπτυξη και την απόδοσή τους.
Τα θρεπτικά αυτά στοιχεία, ούτε δημιουργούνται ούτε χάνονται, απλά αλλάζουν τη χημική τους μορφή και κυκλοφορούν από θέση σε θέση. Αυτή η αέναη κυκλοφορία των θρεπτικών στοιχείων (ανακύκληση) στη φύση αποτελεί το βασικό θεμέλιο της ζωής. Η ανακύκληση η οποία γίνεται στη φύση, είτε αυτόματα, είτε με παρεμβάσεις των ανθρώπων, διασφαλίζει σε μικρό ή μεγάλο βαθμό την αειφορία. Πολλές από τις επεμβάσεις των ανθρώπων στο χειρισμό εδάφους και φυτών αποσκοπούν σ΄ αυτή την ανακύκληση για τη διατήρηση της γονιμότητας των εδαφών. Η διατήρηση της γονιμότητας των εδαφών, κύριο μέλημα των εδαφολόγων, είναι μια ολόκληρη επιστήμη που βρίσκεται συνεχώς σε δυναμική κατάσταση.
Το έδαφος είναι πολύπλοκο τριφασικό σύστημα που αποτελείται από τη στερεή, υγρή και αέρια φάση. Η στερεή φάση περιλαμβάνει οργανικά και ανόργανα τεμαχίδια, που περιέχουν αποθέματα θρεπτικών στοιχείων σε οργανικές ή ανόργανες μορφές. Η ανοργανοποίηση οργανικών πηγών παρέχει θρεπτικά στοιχεία σε διαθέσιμες για τα φυτά μορφές. Και για να γίνει πιο αντιληπτό αυτό, εξηγούμε, ότι τα φυτά δεν προσλαμβάνουν οργανικά στοιχεία όπως πιστεύεται από πολλούς οι οποίοι υποστηρίζουν μόνο την οργανική λίπανση και αρνούνται την ανόργανη λίπανση. Τα φυτά προσλαμβάνουν τα θρεπτικά στοιχεία μόνο υπό ανόργανη μορφή, υπό μορφή ιόντων. Η υγρή φάση του εδάφους είναι υπεύθυνη για τη μεταφορά των θρεπτικών στοιχείων.
Η αποσύνθεση και ανοργανοποίηση των οργανικών ενώσεων και η διάλυση των ανόργανων ενώσεων τα μετατρέπουν σε διαλυτές μορφές που διατηρούνται στο διάλυμα του εδάφους. Η εδαφική υγρασία αποτελεί την προϋπόθεση για την πρόσληψη των θρεπτικών στοιχείων από τα φυτά και τη μεταφορά τους εντός αυτών.
Πολλές φορές δημιουργείται πρόβλημα στα φυτά τόσο από έλλειψη, όσο και από περίσσεια υγρασίας στο έδαφος. Τέλος, η αέρια φάση, δηλαδή ο αερισμός του εδάφους, η οποία βρίσκεται σε ισορροπία με την ατμόσφαιρα, επηρεάζει την ανάπτυξη των ριζών και την επιβίωση πολυάριθμων οργανισμών του εδάφους. Η έλλειψη αερισμού στο ριζικό σύστημα προκαλεί την γνωστή ασφυξία στα φυτά και ιδίως στα δένδρα. Αν δεν υπάρχει ο απαραίτητος αερισμός δυσχεραίνεται και η πρόσληψη των θρεπτικών στοιχείων.
Όπως αναφέρθηκε στην αρχή, η λίπανση των εδαφών και των φυτών είναι η κορυφαία γεωργική εργασία. Σ' αυτήν εμπλέκονται δύο κυρίως ειδικότητες της Γεωπονικής Επιστήμης. Η εδαφολογία και η φυσιολογία της θρέψης των φυτών. Με τη λίπανση διασφαλίζεται ο εμπλουτισμός των εδαφών με τα απαραίτητα θρεπτικά στοιχεία και η τροφοδότηση των φυτών, για επίτευξη υψηλής παραγωγής, αλλά και παραγωγής με υψηλή θρεπτική και βιολογική αξία.
Η λίπανση στην αρχαία Ελλάδα
Το θέμα της λίπανσης απασχόλησε τον ασχολούμενο με τη γεωργία άνθρωπο από των αρχαιοτάτων χρόνων, οπωσδήποτε πριν ακόμη και από την εποχή του Ομήρου. Ο άνθρωπος έγκαιρα κατάλαβε ότι η συνεχής καλλιέργεια φυτών, εξαντλεί τα εδάφη και τα καθιστά άγονα. Επειδή στην αρχαία Ελλάδα εφαρμοζόταν η μονοκαλλιέργεια, η εξάντληση των εδαφών και ιδίως ορισμένων θρεπτικών στοιχείων από αυτά, ήταν πιο γρήγορη από το αν εφαρμοζόταν η εναλλαγή καλλιεργειών, η γνωστή αμειψισπορά. Η αμειψισπορά εμφανίζεται κατά τη Ρωμαϊκή εποχή και αναφέρεται από τον μεν Βιργίλιο ως 'mutato sidere' και από τον Πλίνιο ως 'Ordo'.
Οι αρχαίοι Έλληνες συνέλαβαν πολύ νωρίς τη σημασία της κόπρου των ζώων για την αναβάθμιση των εδαφών και τον εφοδιασμό των φυτών με τα απαραίτητα θρεπτικά στοιχεία. Το κόπρισμα εθεωρείτο από τις σπουδαιότερες εργασίες του γεωργικού επαγγέλματος.
Ο Λάκων με την αγγελία της ειρήνης, σκέπτεται αμέσως να μεταφέρει την κόπρον είς τους αγρούς του ('εγώ δε κοπραγωγήν γα πρώ ναί τώ σιώ': εγώ το πρωί μεταφέρω την κοπριά στο χωράφι, μα τους δύο θεούς).
Ο Ξενοφών για το θέμα αυτό γράφει: ('ούδ ότι ηγνόησε τις ως αγαθόν έστι τη γή κόπρον μειγνύναι': ούτε ότι αγνόησε κάποιος πόσο καλό είναι για τη γη να αναμειγνύεται με κοπριά).
Ο Πλίνιος αναφέρεται στην παράδοση των σταύλων του Αυγείου, οι οποίοι καθαρίστηκαν από τον Ηρακλή και θεωρεί το γεγονός αυτό ως κόπρισμα των αγρών και φυσικά την χρησιμοποίηση για πρώτη φορά της κόπρου ως λιπάσματος.
Ο Θεόφραστος αναφέρεται στην επενέργεια της κόπρου επί της πρωϊμότητας των φυτών ('….και η κόπρος δε μεγάλα βοηθεί τω διαθερμαίνειν και συμπέττειν, προτρέχει γαρ τα κοπριζόμενα των ακόπρων και είκοσι ημέρας': και η κοπριά βοηθά σε μεγάλο βαθμό στο να θερμαίνει και να κάνει το έδαφος ελαφρότερο, γιατί τα εδάφη στα οποία προστίθεται κοπριά πρωιμίζουν την παραγωγή ακόμη και κατά είκοσι ημέρες σε σχέση με αυτά στα οποία δεν χρησιμοποιείται).
Ο Θεόφραστος ταξινομεί ως εξής τα διάφορα είδη της κόπρου. Από τις ζωϊκές κόπρους πρώτη θεωρεί την υείαν (χοίρων), δεύτερη της αιγός, τρίτη του προβάτου, τέταρτη των βοειδών (το βόλιτον ή ο βόλιτος), πέμπτη των λοφούρων (λόφουρα είναι τα ζώα που έχουν φουντωτή ουρά όπως ο ίππος, ο όνος και ο ημίονος). Τέλος, η συρματίτις (η μεμιγμένη μετά συρμάτων, δηλαδή με σκουπίδια), εθεωρείτο η ασθενέστερη και ως εκ τούτου η χειρότερη.
Άλλοι δε συγγραφείς, όπως ο Varro και ο Columella δεν ακολουθούν την κατάταξη του Θεοφράστου. Ο Θεόφραστος πιστεύει ότι κάθε είδος κόπρου δεν είναι κατάλληλη για όλα τα είδη της γης και για όλες τις καλλιέργειες. Κόπρος δυνατή, (πλούσια σε άζωτο) δεν εθεωρείτο κατάλληλη για σιτηρά, γιατί προκαλούσε το πλάγιασμά των. Η κόπρος των χοίρων, κατά το Θεόφραστο, πιο δυνατή από όλες, είχε τη δύναμη να μεταβάλει τη φύση των προϊόντων. Έτσι καθιστούσε γλυκά τα ξινά ρόδια. Γενικά δε, η δριμυτάτη κόπρος 'ουδέ τοις δένδροις αρμόττει'.
Άλλα φυσικά λιπάσματα
Εκτός από την κόπρο οι αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιούσαν και άλλα φυσικά λιπάσματα. Έτσι αναμίγνυαν την ιλύ με τέλματα και άγρια χόρτα που προέρχονταν από τα σκαλίσματα. Τα σκουπίδια και τα απορρίματα των βυρσοδεψείων χρησιμοποιούνταν ιδίως για τα καρποφόρα δένδρα. Τα χλωρά λιπάσματα, ήτοι χόρτα των αγρών τα οποία θάβονταν με τα εαρινά κυρίως οργώματα. Πρέπει να σημειωθεί ότι προς διαφύλαξη της γονιμότητας των καλλιεργούμενων εδαφών και εξασφάλιση μιας κάποιας αειφορίας, οι αρχαίοι Έλληνες απαγόρευαν τη βόσκηση ζώων εντός των καλλιεργούμενων εκτάσεων. Η απαγόρευση ίσχυε ακόμη και για τα χωράφια που βρίσκονταν σε αγρανάπαυση.
Στη Μακεδονία και στη Θεσσαλία, έσπερναν το φθινόπωρο κουκκιά, ίσως και άλλα ψυχανθή, τα οποία παράχωναν με το όργωμα όταν αυτά βρίσκονταν στην άνθηση ('…ο δε κύαμος ώσπερ ελέχθη και άλλως ού βαρύ και έτι κοπρίζειν δοκεί την γήν δια μανότητα και ευσηψίαν, διό και οι περί Μακεδονίαν και Θετταλίαν όταν ανθώσιν ανατρέπουσι τας αρούρας': τα κουκκιά όπως ακριβώς ειπώθηκε και διαφορετικά φαίνεται ότι λιπαίνουν το έδαφος χωρίς να το επιβαρύνουν λόγω του ότι το κάνουν χαλαρότερο και γιατί σαπίζουν εύκολα, γι΄αυτό και αυτοί που κατοικούν γύρω από τη Μακεδονία και τη Θεσσαλία, όταν ανθίζουν τα κουκιά οργώνουν τα χωράφια). Γνωστή είναι εξάλλου η λαϊκή παροιμία κατά την οποία το έδαφος προτρέπει το αφεντικό του να το λιπάνει με τη φράση: 'ή κούπρισέ με ή κούκκισέ με'. Τέλος, ως χλωρά λίπανση θεωρούνταν και τα πίπτοντα φύλλα των φυλλοβόλων δένδρων.
Αγρανάπαυση
Η λίπανση δια της αγραναπαύσεως (νεός ή νειός δηλαδή νέα γή). Κατά την αρχαιότητα, ενώ όπως προαναφέρθηκε δεν εφαρμοζόταν η αμειψισπορά (εναλλαγή καλλιεργειών), εφαρμοζόταν με μεγάλη συχνότητα η αγρανάπαυση. Παρατηρήθηκε, ότι ύστερα από μακρά περίοδο καλλιέργειας, η παραγωγή ενός αγρού που σπερνόταν κάθε χρόνο, γινόταν επί μάλλον και μάλλον μικρότερη. Το έδαφος εγήρασκε όπως και οι άνθρωποι και το εγκατέλειπαν για να πάνε λίγο μακρύτερα και να καλλιεργήσουν άλλο έδαφος, το οποίο ήταν ακόμη παρθένο.
Ύστερα από παρέλευση πολλών ετών, οπότε ο πρώτος εγκαταλειφθείς αγρός ανελάμβανε και έπαιρνε την όψη παρθένου εδάφους, επανήρχοντο σ' αυτόν και εύρισκαν ότι μπορούσε να παράγει αρκετά καλή σοδειά. Βέβαια στα εδάφη αυτά το γήρας επανερχόταν ταχύτερα. Την μέθοδο της αγρανάπαυσης όπως είναι γνωστό έχει υιοθετήσει σήμερα και η Ευρωπαϊκή Ένωση και την ενθαρρύνει με τη χορήγηση ειδικών επιδοτήσεων.
Η καύση ξύλων και χόρτων.
Όταν παρατηρούσαν ότι η γη αδυνάτιζε και δεν μπορούσε να παρέχει τροφή ακόμα και στα αγριόχορτα, τότε μεταχειρίζονταν ένα έσχατο μέσο. Συγκέντρωναν στο άγονο αυτό χωράφι ξηρά ξύλα, κλαδιά και άγρια χόρτα και τα έκαιγαν. Η στάχτη άφηνε στο έδαφος ανόργανα θρεπτικά στοιχεία και κυρίως κάλιο. Η μέθοδος όμως αυτή προκαλούσε καταστροφή της οργανικής ουσίας των εδαφών, η οποία στα περισσότερα των Ελληνικών εδαφών βρίσκεται σε χαμηλά έως πολύ χαμηλά επίπεδα.
Τα ορυκτά λιπάσματα
Οι αρχαίοι Έλληνες, αν και γνώριζαν και τα ορυκτά λιπάσματα, τα χρησιμοποιούσαν πολύ λιγότερο. Πολλές φορές η απλή ανάμιξη γαιών καλυτερεύει το έδαφος. Ένα πολύ ελαφρό χαλαρό έδαφος μπορούσε να καταστεί συνεκτικότερο, ενώ ένα βαρύ αδιαπέρατο να καταστεί ελαφρότερο και περισσότερο διαπερατό. ('Μίσγειν δε και την γήν την εναντίαν οίον, τη βαρεία την κούφην και την κούφη την βαρείαν και την λεπτήν τη πιείρα ωσαύτως δε και την ερυθράν και την λευκήν και εί τις άλλη εναντιότης': αναμειγνύουν τους διαφόρους τύπους του εδάφους, όπως το ελαφρύ με το βαρύ και το βαρύ με το ελαφρύ και το άγονο με το γόνιμο, με τον ίδιο τρόπο και το ερυθρό με το λευκό και όποια άλλη διαφορετικότητα υπάρχει).
Ο Πλίνιος αναφέρει τη χρήση της λευκής αργίλλου, η οποία αναμφίβολα ισοδυναμεί με την αργιλλασβέστωση. Πιστεύεται ότι η Αθηναϊκή γιορτή των Σκιροφορείων σχετιζόταν με τη χρησιμοποίηση από τους Έλληνες γεωργούς της γύψου και της ασβέστου. Τα δύο αυτά ορυκτά χρησιμοποιούνται και σήμερα στη σύγχρονη γεωργία. Η γύψος χρησιμοποιείται στην εξυγίανση αλατούχων εδαφών, ενώ η άσβεστος στη διόρθωση της οξύτητας (pH) πολύ όξινων εδαφών.
Χρησιμοποιείται επίσης σε ασβεστόφιλα φυτά όπως είναι η μηδική. Το ασβέστιο δε υπό μορφή διαφόρων ανόργανων και οργανικών σκευασμάτων, χρησιμοποιείται ευρύτατα σήμερα κυρίως στη δενδροκομία, αλλά και στη λαχανοκομία, για την αντιμετώπιση πληθώρας φυσιολογικών ανωμαλιών οι οποίες σχετίζονται με έλλειψη ασβεστίου, ή με μη ισόρροπη σχέση αυτού με άλλα στοιχεία και κυρίως του αζώτου, του καλίου και του μαγνησίου. Η χρησιμοποίηση των σκευασμάτων αυτών γίνεται είτε με ψεκασμούς του φυλλώματος και των καρπών επί των δέντρων, είτε με την εμβάπτιση των καρπών μέσα σε διαλύματα των διαφόρων σκευασμάτων μετά τη συγκομιδή.
Τα χημικά λιπάσματα
Η χρήση των χημικών λιπασμάτων εμφανίστηκε για πρώτη φορά με τη χρησιμοποίηση νίτρου στην Ερέτρεια και στην Αίγυπτο. Το νίτρο μάλιστα έφερε την ονομασία 'λίτρον'. Πότιζαν τις κράμβες με νιτρικά ύδατα για να τις κάνουν τρυφερώτερες. Αναφέρεται μάλιστα ότι η κράμβη η οποία καλλιεργείτο στην Ερέτρεια, την Κύμη και τη Ρόδο, έφερε το όνομα 'αλμυρίς'. Σε ποιά εποχή έγινε η χρήση αυτή του νίτρου, δεν το γνωρίζουμε.
Αρχή της λίπανσης εδάφους - φυτού
Κατά την εφαρμογή των λιπασμάτων στο έδαφος υπάρχουν δύο βασικές αρχές λίπανσης: Η λίπανση των καλλιεργειών και η λίπανση του εδάφους. Η λίπανση των καλλιεργειών εφαρμόστηκε στα μέσα του 19ου αιώνα από τον Liebig. Κατά τον Liebig θα πρέπει να προσδιοριστούν οι ποσότητες των θρεπτικών που προσλαμβάνονται από τις καλλιέργειες και στη συνέχεια να λιπαίνουμε με τις ποσότητες αυτές. Σήμερα, όταν ο γεωργός εφαρμόζει θρεπτικά στοιχεία είτε σε οργανική είτε σε ανόργανη μορφή, είναι κατά πρώτο λόγο το έδαφος που λιπαίνεται και όχι το φυτό. Μόνο έμμεσα μέσω του εδάφους οι καλλιέργειες επωφελούνται από τις εισροές που έχουν εφαρμοστεί. Το έδαφος λειτουργεί ως ένα σύστημα μετατροπών που αποθηκεύει, μεταβάλλει, εναλλάσσει και μεταφέρει θρεπτικά στοιχεία.
Οι αρχαίοι Έλληνες κατά την εφαρμογή των διαφόρων λιπάνσεων, απέβλεπαν κυρίως στη λίπανση του εδάφους (καύση ξύλων, αγρανάπαυση, χλωρά λίπανση, χρήση κοπριάς, εφαρμογή ορυκτών). Ωστόσο και τα φυτά δεν ήταν έξω από το ενδιαφέρον τους. Η μη εφαρμογή ισχυρής κοπριάς στα σιτηρά για την αποφυγή πλαγιάσματος, η επιλεκτική εφαρμογή των διαφόρου προελεύσεως κόπρων στα διάφορα φυτά, δείχνει τη φροντίδα τους για αναβάθμιση της ποιότητας των παραγόμενων προϊόντων. Π.χ. η πίστη του Θεόφραστου ότι η κόπρος των χοίρων κάνει τα ξινά ρόδια γλυκά και η χρήση νίτρου για να βελτιωθεί η υφή στις κράμβες, δείχνουν την προσπάθειά τους, παράλληλα με τη διατήρηση της γονιμότητας των εδαφών, να αναβαθμίσουν και την ποιότητα των προϊόντων.
Βιβλιογραφία
Λέτσας Α. 1957. Μυθολογία της γεωργίας .Τόμος ΙΙΙ. σελ. 291-297.
Παπασωτηρίου Δ. 1952. Η πρακτική Γεωπονία. Έκδοση Σ. Σπύρου. Σελίδες 689.
Στυλιανίδης Δ., Σιμώνης Α., Συργιαννίδης Γ. 2002, Θρέψη-λίπανση φυλλοβόλων οπωροφόρων δένδρων. Εκδόσεις Σταμούλη. Σελίδες 675.
Copyright © Εφημερίδα Λαός 2005-2012
Βενιζέλου 10, Βέροια.
Το ψωμί και πώς το κατάντησαν :
Κοκτέϊλ χημικών ουσιών και χωρίς θρεπτική αξία
Το ψωμί είναι μία παραδοσιακή τροφή που όλοι αγαπούμε, γιατί την απολαμβάνουμε από την παιδική μας ήδη ηλικία. Όταν ζύμωνε τα παλιά τα χρόνια η μάνα μας και έψηνε στο φούρνο του σπιτιού το ψωμί, ένα απίθανο άρωμα του φρέσκου ψωμιού, ξεχύνονταν σε ολόκληρη τη γειτονιά.
Το σιτάρι και το ψωμί υπήρξε μέρος του διαιτολογίου των Ευρωπαίων και Βορειοαμερικανών για εκατοντάδες χρόνια. Αλλά τα τελευταία τέσσερα χρόνια με τη μαζική παραγωγή τροφών, με τα σούπερ μάρκετ κ.λπ., η ποσότητα ψωμιού και προϊόντων από σιτάρι έχουν αυξηθεί σε σημαντικό βαθμό.
Το ψωμί, ωστόσο, που τρώμε σήμερα μοιάζει ελάχιστα με το ψωμί που έφτιαχναν οι μανάδε μας, όσοι είμαστε μεγάλοι στην ηλικία και οι γιαγιάδες μας.
Η ποσότητα των χημικών ουσιών που χρησιμοποιούνται στους αγρούς που καλλιεργείται το σιτάρι έχουν αυξηθεί σημαντικά τις τελευταίες δεκαετίες. Ακόμη και προτού πάρουν το σιτάρι από τους αγρούς, το υποβάλλουν σε ραντισμούς με υψηλές δόσεις εντομοκτόνων, μυκητοκόντων και ανάλογων χημικών ουσιών.
Το σιτάρι στις ημέρες μας υποβάλλεται σε μία απίθανη σειρά επεξεργασιών προτού χρησιμοποιηθεί στα διάφορα προϊόντα που αγοράζουμε. Το φύτρο το μέρος του κόκκου του σιταριού που είναι πλούσιο σε βιταμίνη Ε και πολλές από τις βιταμίνες του συμπλέγματος Β απομακρύνεται, επειδή ταγγίζει πολύ γρήγορα και επομένως θα χαλούσε το αλεύρι. Τα πίτουρα, το ινώδες μέρος του σίτου, απομακρύνεται επίσης στη διάρκεια των διαδικασιών του αλέσματος, επειδή η πλειονότητα των προϊόντων από σιτάρι που καταναλώνουμε γίνονται από άσπρο αλεύρι.
Πενήντα χρόνια πριν, το αλεύρι του σιταριού, όπως το κρασί, αποθηκευόταν για μήνες και του δινόταν η ευκαιρία να παλιώσει για να βελτιωθεί η γεύση του. Στις ημέρες μας, για να γλιτώσουν το κόστος της αποθήκευσης και χρόνο, οι βιομήχανοι αλεύρων, χρησιμοποιούν χημικούς οξειδωτικούς παράγοντες, όπως είναι το βρωμιούχο κάλιο για να παλιώσει το σιτάρι τεχνητά εντός 48 ωρών. Έπειτα, το φυσικό κίτρινο χρώμα του αλευριού λευκαίνεται με χημικές ουσίες, όπως είναι το βενζόλιο του υπεροξειδίου, που το κάνουν λευκό, επειδή το χρώμα αυτό θεωρείται πιο ελκυστικό και ωραίο οπτικά.
Επειδή ο λευκαντικός παράγοντας χρειάζεται να εξουδετερωθεί, και μία ακόμη χημική ουσία (όπως είναι το ανθρακικό ασβέστιο ή κιμωλία) προστίθεται. Τελικά, διάφορα χημικά συντηρητικά και βελτιωτικά προστίθεται για να βοηθήσουν να βελτιωθεί η υφή του αλευριού.
Ώσπου να φτάσουν τα προϊόντα του σιταριού στα ράφια των σούπερ μάρκετ, το σιτάρι έχει εντελώς μεταμορφωθεί.
Δεν έχει πλέον καμία σχεδόν σχέση με το αρχικό προϊόν. Οι περισσότερες βιταμίνες και τα μέταλλα που ήταν παρόντα αρχικά έχουν χαθεί στη διάρκεια της άλεσης και στη διαδικασία της παραγωγής του άσπρου αλευριού.
Για να αντισταθμίσουν τις εγκληματικές αφαιρέσεις των θρεπτικών στοιχείων, οι αλευροβιομηχανίες προσθέτουν κάποιες συνθετικές βιταμίνες και μέταλλα. Επομένως, η ποσότητα των θρεπτικών στοιχείων που τα λαμβάνουμε από τα προϊόντα του σιταριού (ψωμί, ζυμαρικά, μπισκότα, φρυγανιές, πίτες κ.λπ) είναι πολύ μικρή και σε συνδυασμό με τις προσθήκες χημικών ουσιών, καθιστούν τα προϊόντα αυτά βλαπτικά για την υγεία. Όσο λιγότερα από τα προϊόντα αυτά χρησιμοποιείται στη διατροφή σας, τόσο καλύτερο για την υγεία σας. Το καλύτερο που έχετε να κάνετε είναι να προμηθεύεστε συχνά ψωμί ολικής αλέσεως από καταστήματα υγιεινών τροφών. Στο ψυγείο μπορεί να το διατηρήσετε για κάμποσες μέρες και στην κατάψυξη για πολύ περισσότερες ημέρες.
Το ποσοστό των θρεπτικών στοιχείων που χάνουμε όταν το αλεύρι ολικής αλέσεως ραφινάρεται και γίνεται λευκό αλεύρι:
Πρωτεΐνες: 25% , Ίνες: 95% , Ασβέστιο: 56% , Σίδηρος: 84% , Φώσφορος: 69% , Κάλιο: 74% , Ψευδάργυρος: 76% , Χαλκός: 62% , Μαγγάνιο: 82% , Σελήνιο: 52% , Θιαμίνη (βιταμίνη Β-1): 73% , Ριβοφλαβίνη (βιταμίνη Β2): 81% , Νιασίνη (βιταμίνη Β-3): 80% , Παντοθενικό οξύ (βιταμίνη Β-5): 56% , Βιταμίνη Β-6: 87% , Φολικό οξύ: 59% , Βιταμίνη Ε: 95%
Από τα 25 θρεπτικά στοιχεία, τα οποία απομακρύνονται όταν το αλεύρι ολικής άλεσης ραφινάρεται στους αλευρόμυλους και γίνεται άσπρο αλεύρι, ένας μικρός αριθμός θρεπτικών στοιχείων αντικαθίσταται με χημικές ουσίες.
Περιοδικό: "Υγεία για όλους" τεύχος 37, Ιούλιος - Σεπτέμβριος 2002: σ. 66-67
http://www.e-agroktima.gr/pirhoomicron970972nutaualpha.html
ΣΥΓΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ - ΑΜΕΙΨΙΣΠΟΡΑ
Με τον όρο συγκαλλιέργεια εννοούμε την ταυτόχρονη καλλιέργεια δύο ή περισσότερων διαφορετικών φυτών. Γενικά κατά το σύστημα αυτό φυτεύονται κηπευτικά με διαφορετικό χρόνο ωρίμανσης και συγκομιδής , στην ίδια πρασιά – σαμάρι . Είναι συνήθως φυτά με διαφορετικό ριζικό σύστημα και με διαφορετικές απαιτήσεις σε θρεπτικά στοιχεία . Για το λόγω αυτό χρειάζεται μεγάλη προσοχή στην εκλογή των φυτών που θα καλλιεργηθούν μαζί , ώστε το ένα να μη βλάπτει το άλλο και να μπορούν να εκμεταλλευτούν με τον καλύτερο τρόπο το χώρο που έχουν στη διάθεση τους.
Στον παρακάτω πίνακα παρουσιάζονται τα λαχανικά τα οποία μπορούν να συγκαλλιεργηθούν :
Τα είδη που ωριμάζουν νωρίτερα πρέπει να αναπληρώνονται από άλλα τα οποία πρέπει και πάλι να ταιριάζουν με τα γειτονικά.
Έτσι για παράδειγμα ακολουθεί ένα σχέδιο τετραετούς καλλιέργειας λαχανικών :
• Φυτά με μεγάλη απαίτηση σε θρεπτικές στοιχεία “Α”
Κουνουπίδι, Μπρόκολο, Αγγουράκια, Γογγύλι, Κόκκινο λάχανο, Σέλινο, Λάχανο άσπρο, Πατάτες
• Φυτά με μέτρια απαίτηση σε θρεπτικές στοιχεία “Β”
Μαρούλι, Παντζάρια, Σκόρδο, Πράσο, Καρότα, Ραπανάκι, Σπανάκι, Καλαμπόκι, Πιπεριά, Μελιτζάνα, Τομάτα, Κρεμμύδι
• Φυτά με μικρή απαίτηση σε θρεπτικές στοιχεία “Γ”
Κουκιά, Σπανάκι, Φασολάκια, Αρακάς
• Φυτά κατάλληλα για χλωρή λίπανση “Δ”
Ραφανίδα, Σινάπι κίτρινο, Βίκος, Μπιζέλι, Σπανάκι, Ρεβίθια, Βαλεριάνα, Φατσέλια, Λουπινάρια
Πρασιά α/α 1η ΧΡΟΝΙΑ 2η ΧΡΟΝΙΑ 3η ΧΡΟΝΙΑ 4η ΧΡΟΝΙΑ
1 Α Γ Β Δ
2 Γ Β Δ Α
3 Β Δ Α Γ
4 Δ Α Γ Β
Ο παραπάνω πίνακας σημαίνει ότι, την πρώτη χρονιά στην πρασιά Νο 1 θα φυτευτεί ένα είδος από την κατηγορία “Α” , την δεύτερη χρονιά εκεί θα φυτευτεί ένα είδος από την κατηγορία “Γ” , την Τρίτη χρονιά ένα φυτό από την κατηγορία “Β” και την τέταρτη χρονιά ένα ψυχανθές από την κατηγορία “Δ” για χλωρή λίπανση.
Κατά αυτό τον τρόπο και γνωρίζοντας ποια φυτά μπορούν να συγκαλλιεργηθούν με ποια , ή ποιο πρέπει να προηγείται από ποιο μπορούν να γίνουν πολλοί συνδυασμοί σε ένα λαχανόκηπο.
Είναι αξιοσημείωτο ότι , βάση πειραμάτων ,έχει αποδειχτεί πως τα φυτά σε συγκαλλιέργεια ευδοκιμούν και αποδίδουν καλύτερα από τα άλλα σε μονοκαλλιέργεια. Αυτό συμβαίνει αφενός επειδή αποτελούν ένα είδος “φυτοκοινωνίας” που προσαρμόζονται στο περιβάλλον όπου φυτρώνουν και βρίσκονται σε συνεχή ανταγωνισμό μεταξύ τους, και αφετέρου επειδή εξαρτάται το ένα είδος από το άλλο και αλληλοπροστατεύονται (βλέπε π.χ. συγκαλλιέργεια κρεμμυδιού και σκόρδου με πολλά άλλα λαχανικά). Σημαντικός παράγοντας όμως είναι και η καλύτερη ανάπτυξη – δράση των ωφέλιμων μικροοργανισμών στο έδαφος , όπως προκείπτει από πολλές μελέτες.
Η συγκαλλιέργεια είναι μια μέθοδος που παρέχει τη δυνατότητα μεγάλης παραγωγής από μια σχετικά μικρή έκταση, με πολύ καλά οικονομικά αποτελέσματα . Επιτυγχάνεται οικονομία στα ποτίσματα λόγω της συνεχούς κάλυψης του εδάφους , οικονομία στα εργατικά λόγω της ανάπτυξης ενός σχετικά μικρού ή εκμηδενισμένου πληθυσμού ζιζανίων και οικονομία σε εργασία και σκευάσματα λόγω της καλύτερης προληπτικής φυτοπροστασίας. Πολλά φυτά που φυτεύονται απάνω ή κοντά στις γραμμές φύτευσης (καλλιεργούμενα και μη όπως π.χ. σκόρδο, βασιλικός, κατιφές κ.α.) έχοντας αποτέλεσμα να κρατάνε σε απόσταση τα διάφορα βλαβερά έντομα (π.χ. νηματώδεις) και μυκητολογικές ασθένειες (π.χ. ωίδιο).
Η συγκαλλιέργεια όμως δεν παύει να είναι , ένας εντατικός τρόπος καλλιέργειας με αποτέλεσμα τα θρεπτικά στοιχεία του εδάφους να εξαντλούνται με ταχείς ρυθμούς. Αυτό σημαίνει ότι για να εξακολουθεί το έδαφος να παραμένει γόνιμο και παραγωγικό, πρέπει πριν ή μετά το τέλος μίας καλλιέργειας , να γίνεται εμπλουτισμός του εδάφους με οργανική ουσία (compost) με χλωρή λίπανση ή ακόμα και με κοπριά.
Πολλές φορές όμως δεν αρκεί μόνο η εισροή θρεπτικών στοιχείων στο έδαφος αλλά πρέπει να συνδυάζεται με εναλλαγή καλλιεργειών και αμειψισπορά.
Με τους όρους αμειψισπορά και εναλλαγή καλλιεργειών εννοούμε την διαχείριση κάποιου αγροτεμαχίου μίας ή περισσοτέρων καλλιεργειών που αναπτύσσονται στο ίδιο ή γειτονικό τεμάχιο γης μέσα σε μία ή περισσότερες καλλιεργητικές περιόδους και πραγματοποιείται με τη διαδοχή διαφορετικών καλλιεργειών στο ίδιο χωράφι.
Στην πράξη εναλλαγή καλλιεργειών μπορεί να πραγματοποιείται σε κάθε καλλιεργητική περίοδο όπως φαίνεται στο παράδειγμα που προαναφέρθηκε ή μετά από δύο καλλιεργητικές περιόδους. Επίσης ανάλογα , με τις απαιτήσεις της καλλιέργειας σε θρεπτικά στοιχεία και τον βαθμό εξασθένισης του εδάφους που πηγάζει , από τις εδαφολογικές αναλύσεις που πραγματοποιούνται κάθε χρόνο , ο παραγωγός είναι σε θέση να γνωρίζει αν χρειάζεται και πότε πρέπει να γίνει αγρανάπαυση στο χωράφι του . Αξιοσημείωτο είναι πως πολλοί παραγωγοί , πέραν της διαδοχής φυτών , που πραγματοποιείται , απάνω στο ίδιο σαμάρι ή τεμάχιο γής, ανά τρία (ή περισσότερα ) χρόνια κάνουν αναδιάταξη των γραμμών φύτευσης . Δηλαδή οι γραμμές φύτευσης δημιουργούνται κάθετα στις γραμμές φύτευσης της προηγούμενης καλλιεργητικής περιόδου.
Τα καλλιεργούμενα φυτά διαφέρουν ως προς τις απαιτήσεις τους σε θρεπτικά στοιχεία , ως προς την έκταση και κατανομή του ριζικού τους συστήματος, ως προς την επίδραση τους στην οξύτητα του εδάφους και σε πολλές άλλες παραμέτρους. Τα κρεμμύδια , βάση πειραμάτων , δίνουν μικρότερη παραγωγή όταν καλλιεργηθούν στο ίδιο αγροτεμάχιο μετά από λάχανα ή πατάτες ενώ η παραγωγή τους αυξάνεται όταν καλλιεργηθούν μετά από αντίδια, πιπεριές, σπανάκι, ή σαλάτες. Η διαφορά αυτή όπως παρατηρήθηκε οφείλεται στην επίδραση επί της οξύτητας και στην ποσότητα των απομακυνόμενων θρεπτικών στοιχείων.
Είναι σημαντικό να γίνεται σωστή επιλογή των λαχανοκομικών φυτών που θα χρησιμοποιηθούν κατά την εναλλαγή καλλιεργειών. Τα φυτά πρέπει να επιλέγονται βάση κριτηρίων που επιτρέπουν την όσο το δυνατόν καλύτερη εκμετάλλευση των διαφορετικών χαρακτηριστικών και ικανοτήτων του κάθε είδους. Τα κριτήρια αυτά , μπορούν να συνοψιστούν στα ακόλουθα :
o Τα φυτά πρέπει να διαφέρουν ως προς την έκταση και κατανομή του ριζικού συστήματος. Δηλαδή φυτά με βαθιές ρίζες πρέπει να εναλλάσσονται από φυτά με κοντές ρίζες κ.α.
o Πρέπει να διαφέρουν ως προς τις απαιτήσεις τους σε θρεπτικά στοιχεία. Φυτά με υψηλές απαιτήσεις σε Ν πρέπει να καλλιεργούνται μετά από αζωτολόγα (ψυχανθή) φυτά όπως κουκιά, φασόλια, μπιζέλια κ.α. Φυτά τα οποία έχουν υψηλές απαιτήσεις σε θρεπτικά στοιχεία ή συγκεκριμένα θρεπτικά στοιχεία του εδάφους , δεν πρέπει να καλλιεργούνται συνέχεια στις ίδιες θέσεις.
o Πρέπει να διαφέρουν ως προς την ανθεκτικότητα τους σε διάφορες ασθένειες ή εχθρούς . Φυτά τα οποία προσβάλλονται εύκολα από τους ίδιους εχθρούς ή ασθένειες δεν πρέπει να καλλιεργούνται συνεχώς στο ίδιο αγροτεμάχιο
o Πρέπει να διαφέρουν ως προς τις απαιτήσεις τους σε οργανική ουσία όπως και ως προς τις τοξικές ουσίες που παράγουν ορισμένα φυτά κατά την αποσύνθεση τους
Συνοψίζοντας , η αμειψισπορά ή η εναλλαγή καλλιεργειών συντελεί σίγουρα στην καλύτερη χρησιμοποίηση του εδάφους . Πέραν αυτού όμως, παρατηρείται και η δυνατότητα ελέγχου – αντιμετώπισης ορισμένων ασθενειών ή εχθρών των καλλιεργούμενων φυτών.
Πιο συγκεκριμένα μερικές ασθένειες ελέγχονται όταν τα φυτά ξενιστές καλλιεργούνται στο ίδιο αγροτεμάχιο μία φορά κάθε 3 – 4 ή περισσότερα χρόνια. Συνεπώς η εναλλαγή είναι αποτελεσματικότερη για ασθένειες ή έντομα τα οποία μπορούν να επιβιώσουν στο έδαφος χωρίς ξενιστή , μόνο για 1 – 2 χρόνια (όπως για παράδειγμα οι ασθένειες των ριζών του λάχανου και άλλων Crusifereae. Aντίθετα είναι πολύ δύσκολη η αντιμετώπιση δυσκολοεξόντοτων ασθενειών που διατηρούνται για μεγάλο χρονικό διάστημα χωρίς ξενιστή , όπως είναι η σκωρίαση στα κρεμμύδια.
Σωστότερη αντιμετώπιση εντόμων έχουμε και με την σωστά επιλεγμένη φύτευση των διαφόρων ειδών που καλλιεργούνται από σειρά σε σειρά. Η αλλαγή των καλλιεργούμενων φυτών από γραμμή σε γραμμή , υποβοηθάει την καλύτερη και ευκολότερη αντιμετώπιση (χωρίς να υπάρχει κίνδυνος εξάπλωσης σε όλη την καλλιέργεια, όπως συμβαίνει στις περιπτώσεις μονοκαλλιέργειας) και πρόληψη των διαφόρων εχθρών ή ασθενειών.
Ακολουθώντας πάντα τους κανόνες που ορίζουν την συγκαλλιέργεια και την αμειψισπορά , καλό είναι να φυτεύονται χαμηλά φυτά, σε γραμμή δίπλα από ψηλότερα φυτά, τα οποία μπορούν να λειτουργήσουν ως φυσικός φράκτης που θα παρεμποδίσει την εξάπλωση συγκεκριμένων ασθενειών ή εχθρών από τη μία γραμμή στην άλλη. Αυτό φαίνεται πολύ χαρακτηριστικά στις φωτογραφίες που ακολουθούν.
